Voordat Paushuize in 2010-2011 gerestaureerd werd, is er eerst uitgebreid archeologisch en bouwhistorisch onderzoek verricht in de kelder van Paushuize. Er zijn toen zo’n 3200 archeologische vondsten opgegraven. Het gaat voornamelijk om aardewerken fragmenten, botonderdelen en bouwmateriaal, die nu in het archeologisch depot van de Gemeente Utrecht liggen. Ook is er een aantal bijzondere bouwhistorische ontdekkingen gedaan, die een helder licht werpen op het ontstaan van Paushuize - en ook weer nieuwe vragen hebben opgeworpen over het gebruik van de ruimtes. De meest bijzondere vondsten zijn nu weer zichtbaar gemaakt in de de kelder van Paushuize.
Archeologische vondsten
De oudste sporen die in de kelders van Paushuize zijn aangetroffen, dateren uit de Romeinse tijd. Ze horen bij de vicus (kampdorp) van het castellum (legerfort) op de plek van het huidige Domplein, op steenworp afstand van Paushuize. De vondsten geven een inkijk in het dagelijks leven in een vicus: zo zijn er overblijfselen van verschillende drinkgelagen gevonden met scherven van bekers, kruiken en amforen. Soms gaat het om persoonlijke bezittingen, zoals een ring, een haarnaald en een mantelspeld.
De oudste sporen die in de kelders van Paushuize zijn aangetroffen, dateren uit de Romeinse tijd. Ze horen bij de vicus (kampdorp) van het castellum (legerfort) op de plek van het huidige Domplein, op steenworp afstand van Paushuize. De vondsten geven een inkijk in het dagelijks leven in een vicus: zo zijn er overblijfselen van verschillende drinkgelagen gevonden met scherven van bekers, kruiken en amforen. Soms gaat het om persoonlijke bezittingen, zoals een ring, een haarnaald en een mantelspeld.
Scherf met twee mensfiguren, afkomstig uit La Graufesenque, een Romeinse nederzetting in het huidige Frankrijk, beroemd vanwege de aardewerkproductie (collectie: archeologisch depot Gemeente Utrecht).
Uit de tijd van de bouw van Paushuize (1517) en daarna zijn er verschillende gebouwonderdelen gevonden, zoals een stuk dakgoot, scherven van glas-in-lood, haardstenen en spijkers van verschillende afmetingen. Ook de nieuwere vondsten, zoals een geglazuurde kan uit 1600, scherven van achttiende-eeuws Chinees porselein en industrieel gefabriceerd glas uit de negentiende eeuw, zijn stille getuigen van de levens die zich in en rond Paushuize hebben afgespeeld.
Scherf van achttiende-eeuws porseleinen bordje met bovenglazuurbeschildering, gevonden in de beerput (collectie: archeologisch depot Gemeente Utrecht).
Bouwsporen
De fundering van de oostelijke muur en de noordelijke toren, ook in de kelder te zien, behoort tot de belangrijkste bouwhistorische sporen van Paushuize, die tijdens de restauratie van 2009-2011 aan het licht zijn gekomen. De onderste laag is opgebouwd uit grote kloostermoppen. Aan de lichte knik te zien lijkt deze laag met haast gelegd. Hier bovenop is in kleinere bakstenen de definitieve vorm van de plattegrond gelegd. Deze afwijking kan te verklaren zijn door een onderbreking in het bouwproces. Mogelijk werden de bouwers gestoord door opkomend water?
De fundering van de oostelijke muur en de noordelijke toren, ook in de kelder te zien, behoort tot de belangrijkste bouwhistorische sporen van Paushuize, die tijdens de restauratie van 2009-2011 aan het licht zijn gekomen. De onderste laag is opgebouwd uit grote kloostermoppen. Aan de lichte knik te zien lijkt deze laag met haast gelegd. Hier bovenop is in kleinere bakstenen de definitieve vorm van de plattegrond gelegd. Deze afwijking kan te verklaren zijn door een onderbreking in het bouwproces. Mogelijk werden de bouwers gestoord door opkomend water?
De fundamenten van de oostmuur zijn weer zichtbaar gemaakt (foto: Froukje van der Meulen).
De overkluisde waterput dateert waarschijnlijk uit de bouwperiode van Paushuize, omstreeks 1517, aangezien hij bestaat uit dezelfde soort bakstenen als de traptoren hier vlakbij. De put is één van de overblijfselen die duiden op het vroegere dagelijks gebruik van de kelder. Met een buis was de put verbonden met de keuken, waar mogelijk een (hand)pomp heeft gezeten. Zo werd vers grondwater opgepompt om te gebruiken in de keuken. In totaal zijn er tijdens de restauratie drie waterputten aangetroffen. Deze is met behulp van een glasplaat weer zichtbaar gemaakt.
De overkluisde waterput (foto: Froukje van der Meulen).
Geen upstairs-downstairs
De kelder was meestal een plek om te koken, voor dienstvertrekken en om spullen op te slaan. Dat gebeurde ook in de kelders van Paushuize. Maar één van de kelderruimtes, de 's Pausen Noenzaal, heeft een opvallend chique uitstraling. De marmeren vloer, natuurstenen trap en de nog steeds aanwezige decoratieve elementen duiden op een ander gebruik.
Twee symmetrisch geplaatste waterbakken waren met een loden leiding verbonden met een waterreservoir, zodat er altijd vers, door zand en grint gefilterd water in kon stromen. In het midden van de zaal is een opvallend, uitvergroot sluitstuk aangebracht, dat geen enkel praktisch of constructief doel lijkt te dienen, anders dan het vormen van een afscheiding tussen de waterbakken en de rest van de ruimte. De kelderruimte was toegankelijk via een natuurstenen trap, die nu is afgesloten, maar vroeger naar de begane grond leidde. Drie glas-in-loodvensters zorgden voor een natuurlijke lichtinval. De zwart-wit geblokte marmeren vloer moet zeer kostbaar zijn geweest. Alles duidt erop dat dit een representatieve ruimte was, waar gasten ontvangen werden - geen ruimte voor bedienden. Het concept 'upstairs-downstairs' lijkt voor Paushuize niet helemaal op te gaan!
De kelder was meestal een plek om te koken, voor dienstvertrekken en om spullen op te slaan. Dat gebeurde ook in de kelders van Paushuize. Maar één van de kelderruimtes, de 's Pausen Noenzaal, heeft een opvallend chique uitstraling. De marmeren vloer, natuurstenen trap en de nog steeds aanwezige decoratieve elementen duiden op een ander gebruik.
Twee symmetrisch geplaatste waterbakken waren met een loden leiding verbonden met een waterreservoir, zodat er altijd vers, door zand en grint gefilterd water in kon stromen. In het midden van de zaal is een opvallend, uitvergroot sluitstuk aangebracht, dat geen enkel praktisch of constructief doel lijkt te dienen, anders dan het vormen van een afscheiding tussen de waterbakken en de rest van de ruimte. De kelderruimte was toegankelijk via een natuurstenen trap, die nu is afgesloten, maar vroeger naar de begane grond leidde. Drie glas-in-loodvensters zorgden voor een natuurlijke lichtinval. De zwart-wit geblokte marmeren vloer moet zeer kostbaar zijn geweest. Alles duidt erop dat dit een representatieve ruimte was, waar gasten ontvangen werden - geen ruimte voor bedienden. Het concept 'upstairs-downstairs' lijkt voor Paushuize niet helemaal op te gaan!
De kelder (foto: Heirloom).
Neem zelf een kijkje in de kelder:
Bronnen
A. van Benthem (red.), Romeinen in de kelder van de paus (stad Utrecht). Een archeologische begeleiding, ADC ArcheoProjecten, Amersfoort 2015.
Gesprekken met bouwhistoricus Jan van der Hoeve, Utrecht, 2018-2019.
Gesprekken met bouwhistoricus Jan van der Hoeve, Utrecht, 2018-2019.
